Artykuł ukazał się w piśmie Zamawiający. Zamówienia Publiczne w Praktyce
Autor: Mateusz Paczkowski
Zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby niepełnosprawne ma swoje odzwierciedlenie również rzecz jasna w obszarze zamówień publicznych.
Przede wszystkim przepisy ustawy PZP[1] nakładają na zamawiającego szczególne obowiązki dotyczące sporządzania opisu przedmiotu zamówienia przeznaczonego do użytku osób fizycznych. Zobligowanie do uwzględnienia potrzeb osób niepełnosprawnych przy dokonywaniu opisu przedmiotu zamówienia stanowi implementację przepisu art. 42 ust. 1 dyrektywy 2014/24/UE[2] i nie jest nowością dla zamawiających, gdyż było ono ujęte na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy[3]. W ustawie PZP, obowiązującej od 1 stycznia 2021 r., omawiany obowiązek zawarty został w oddzielnej, dedykowanej jednostce redakcyjnej. Zgodnie z art. 100 ust. 1 PZP, w przypadku zamówień przeznaczonych do użytku osób fizycznych, w tym pracowników zamawiającego, opis przedmiotu zamówienia sporządza się, z uwzględnieniem wymagań w zakresie dostępności dla osób niepełnosprawnych oraz projektowania z przeznaczeniem dla wszystkich użytkowników, chyba że nie jest to uzasadnione charakterem przedmiotu zamówienia.
Przepisy PZP nakazują zatem, aby opisując przedmiot zamówienia, zamawiający miał na uwadze wymagania odnoszące się po pierwsze do dostępności dla osób niepełnosprawnych, a po drugie do projektowania dla wszystkich użytkowników. Aby pokrótce wyjaśnić istotę dostępności, warto odwołać się do art. 9 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych[4]. Dostępność ma na celu umożliwienie osobom niepełnosprawnym maksymalnej samodzielności oraz pełnego uczestnictwa we wszystkich sferach życia na równi z innymi obywatelami, objawiającym się przede wszystkim w dostępie do środowiska fizycznego, środków transportu, informacji i komunikacji, w tym technologii i systemów informacyjno-komunikacyjnych, a także do innych urządzeń i usług, powszechnie dostępnych lub powszechnie zapewnianych, zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich. Natomiast, posługując się definicją zawartą w Deklaracji Sztokholmskiej EIDD[5], przez pojęcie projektowania dla wszystkich (zwanego również projektowaniem uniwersalnym) należy rozumieć projektowanie biorące pod uwagę różnorodność potrzeb ludzkich, uczestniczenie w życiu społecznym i równouprawnienie. Celem projektowania dla wszystkich jest stworzenie wszystkim ludziom równych szans brania udziału we wszystkich dziedzinach życia. Zgodnie z Deklaracją, aby cel ten został osiągnięty, otaczająca nas architektura, przedmioty codziennego użytku, usługi, kultura i informacja – krótko mówiąc, wszystko co jest wyprodukowane przez ludzi i dla ludzi – musi być dostępne i przystosowane dla każdej osoby w naszym społeczeństwie z możliwością adaptacji do zmian, jakie progresywnie następują u każdego człowieka.
Jak zostało wyżej wskazane, obowiązek uwzględnienia w opisie przedmiotu zamówienia rozwiązań z myślą o osobach niepełnosprawnych odnosi się do wszystkich zamówień przeznaczonych do użytku osób fizycznych, włącznie z pracownikami zamawiającego. Od tej reguły przepis dopuszcza odstępstwo, jeżeli jest to uzasadnione charakterem przedmiotu zamówienia. Każdorazowo zatem, na etapie przygotowania do postępowania o udzielenie zamówienia, zamawiający musi dokonać analizy specyfiki (celu, funkcjonalności) przedmiotu zamówienia pod kątem ewentualnego wykorzystania go przez osoby fizyczne, w tym przez osoby niepełnosprawne. W głównej mierze odbiorcami zamówień publicznych są obywatele – osoby fizyczne. Wydaje się więc, iż zakres przedmiotowy omawianego obowiązku jest szeroki i aktualizuje się w przypadku większości zamówień. Co do zasady zatem, przystępując do sporządzania opisu przedmiotu na daną robotę budowlaną, dostawę lub usługę, zamawiający musi uwzględniać w nim zapisy przewidujące efektywne korzystanie z wykonanego zamówienia przez osoby niepełnosprawne w stopniu możliwie równym z innymi osobami.
Ogólna reguła wynikająca z art. 100n ust. 1 PZP, nakazująca uwzględnianie w opisie przedmiotu zamówienia wymagań dotyczących dostępności dla osób niepełnosprawnych, nabiera uszczegółowienia w przypadkach określonych w art. 100 ust. 2 PZP. Jak wynika bowiem z treści tego przepisu, w sytuacji, gdy wymagania w zakresie wymagań dotyczących dostępności dla osób niepełnosprawnych oraz projektowania z przeznaczeniem dla wszystkich użytkowników wynikają z aktu prawa Unii Europejskiej, przedmiot zamówienia opisuje się przez odesłanie do tego aktu. Inne akty prawne mogą zatem nakładać na zamawiających bardziej skonkretyzowane wymagania (np. zapewnienie warunków korzystania obiektów przez osoby niepełnosprawne zawarte w Prawie budowlanym). Mając na względzie różnoraką specyfikę każdego zamówienia, odesłanie zawarte w art. 100 ust. 2 PZP jest konieczne, gdyż niemożliwym wydaje się skonsolidowanie w PZP uniwersalnych wytycznych dla poszczególnych rodzajów zamówień. Oczywistym jest zarazem, że stosując się do szczegółowych nakazów płynących z innych aktów prawnych, zamawiający wypełnia dyspozycję przepisu art. 100 ust. 1 PZP.
Ustawodawca wskazał również na możliwość opisania przedmiotu zamówienia na roboty budowlane za pomocą wymaganych cech materiału, produktu lub usługi, odpowiadających zamierzonemu przeznaczeniu, które mogą dotyczyć między innymi właśnie wymagań w zakresie dostępności dla osób niepełnosprawnych. Aby zrobić to w prawidłowy sposób, zamawiający musi przy tym odnieść się w pierwszej kolejności do Polskich Norm przenoszących normy europejskie, a w przypadku ich braku do innych norm, ocen lub standardów (art. 102 ust. 1 w zw. z art. 101 ust. 1 pkt 2 PZP). Normy te zawierają określone wzorce i standardy, na podstawie których zamawiający określa odpowiadające przeznaczeniu zamówienia cechy.
Z pojęciem dostępności na gruncie przepisów PZP mamy również do czynienia przy sporządzaniu warunku udziału w postępowaniu odnoszącego się do zdolności technicznej lub zawodowej. Na mocy art. 116 ust. 1 PZP, zamawiający może wymagać, aby wykonawcy spełniali wymagania odpowiednich norm zarządzania jakością, w tym w zakresie dostępności dla osób niepełnosprawnych. W szczególności zamawiający może odwołać się do systemów zarządzania jakością opartych na odpowiednich seriach norm europejskich oraz certyfikowanych przez akredytowane jednostki. Wówczas, jak wynika z § 9 ust. 1 pkt 12 rozporządzenia w sprawie podmiotowych środków dowodowych[6], Zamawiający uprawniony jest do postawienia warunku, którego spełnienie potwierdzone zostanie poprzez przedstawienie przez wykonawcę zaświadczenia niezależnego podmiotu zajmującego się poświadczaniem spełniania przez wykonawcę określonych norm zarządzania jakością, w tym właśnie odnoszących się do dostępności dla osób niepełnosprawnych.
Idąc dalej, uwzględnienie istoty dostępności znajduje swoje zastosowanie także przy jakościowych kryteriach oceny ofert, których katalog o charakterze otwartym został zawarty w art. 242 ust. 2 PZP. Mianowicie, w zakresie kryterium jakości wprost wskazane zostało, iż obejmuje ono właściwości funkcjonalne takie jak dostępność dla osób niepełnosprawnych (art. 242 ust. 2 pkt 1 PZP).
W uzupełnieniu warto zarazem wspomnieć, iż kwestia dostępności w przepisach PZP przejawia się ponadto przy komunikacji zamawiającego z wykonawcami w ramach prowadzonego postępowania o udzielenie zamówienia. I tak, zamawiający zobowiązany jest do stosowania takich środków komunikacji (narzędzi i urządzeń komunikacji elektronicznej, o których mowa w art. 64 PZP), które uwzględniają między innymi dostępność dla osób niepełnosprawnych, co wyraża się choćby w tym, aby strona internetowa prowadzonego postępowania była zgodna z wymogami dostępności stron internetowych WCAG[7].
Obowiązki uwzględniania przez zamawiających wymagań odnośnie dostępności wynikają również rzecz jasna nie tylko z przepisów PZP. Należy wyróżnić w tym miejscu ustawę o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami[8]. Zgodnie z art. 4 ust. 3 tejże ustawy, udzielając zamówienia publicznego, należy uwzględnić w treści umowy co najmniej minimalne wymagania dotyczące dostępności architektonicznej, cyfrowej oraz informacyjno-komunikacyjnej. Chodzi zatem o wyznaczenie minimalnych standardów, które zamawiający musi wziąć pod uwagę odpowiednio do charakteru i rodzaju samego zamówienia. Minimalne wymogi dostępności architektonicznej dotyczą zapewnienia: wolnych od barier poziomych i pionowych przestrzeni komunikacyjnych budynków, dostępu do wszystkich pomieszczeń (z wyłączeniem pomieszczeń technicznych), informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku (co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy), wstępu do budynku osobie korzystającej z psa asystującego, czy odpowiednich rozwiązań w zakresie ewakuacji i ratowania (art. 6 pkt 1 ustawy). Wymogi dostępności cyfrowej sprowadzają się z kolei do regulacji zawartych w ustawie o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych, nakazujących zgodności z wspominanymi wyżej standardami WCAG (art. 6 pkt 2 ustawy).
Natomiast w zakresie dostępności informacyjno-komunikacyjnej zamawiający zobligowany jest zapewnić: obsługę z wykorzystaniem środków wspierających komunikowanie się lub przez wykorzystanie zdalnego dostępu online do usługi tłumacza przez strony internetowe i aplikacje, instalację urządzeń lub innych środków technicznych do obsługi osób słabosłyszących, informację o zakresie działalności danego podmiotu w odpowiedniej formie, czy też na wniosek osoby ze szczególnymi potrzebami, komunikacji z podmiotem publicznym w formie określonej w tym wniosku (art. 6 pkt 3 ustawy).
Zasygnalizować należy także, że zgodnie z postanowieniami art. 24 dyrektywy 2019/882[9], w stosunku do niektórych produktów wprowadzanych do obrotu po dniu 28 czerwca 2025 r. oraz do usług świadczonych na rzecz konsumentów po tej dacie (zakres przedmiotowy wskazany w art. 2 dyrektywy), ustanowione zostaną obowiązkowe wymogi w zakresie dostępności (te zostały szczegółowo opisane w załączniku I do dyrektywy).
Jak zatem widać, tematyka dostępności towarzyszy zamawiającym praktycznie na całym etapie procesu udzielenia zamówienia, począwszy od sporządzania specyfikacji warunków zamówienia (w zakresie opisu przedmiotu zamówienia, warunków udziału w postępowaniu, kryteriów oceny ofert, czy wzoru umowy) z uwzględnieniem potrzeb osób niepełnosprawnych, poprzez użycie właściwych środków komunikacji z wykonawcami, a kończąc na zawieraniu umów z wykorzystaniem należytych klauzul. Mnogość zamówieniowych zagadnień skorelowanych z pojęciem dostępności oraz konieczność zastosowania ich w każdym przypadku, gdy zamówienie przeznaczone dla osób fizycznych, niewątpliwie stanowi dla zamawiających wyzwanie. Wyzwanie, które ma nie tylko charakter normatywny, lecz obejmuje przede wszystkim zrozumienie sytuacji osób o szczególnych potrzebach poprzez przyjęcie odpowiednich rozwiązań proceduralnych w celu podniesienia jakości i zapewnienia niezależności ich życia.
[1] Ustawa z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych (t. j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1129 ze zm.).
[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/24/UE z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE.
[3] Art. 29 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (t. j. Dz. U. z 2018 r. poz. 1986 ze zm.).
[4] Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych z dnia 13 grudnia 2006 r. (Dz. U. z 2012 r., poz. 1169).
[5] Deklaracja Europejskiego Instytutu Projektowania i Niepełnosprawności przyjęta w Sztokholmie w dniu 9 maja 2004 r.
[6] Rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy I Technologii z dnia 23 grudnia 2020 r. w sprawie podmiotowych środków dowodowych oraz innych dokumentów lub oświadczeń, jakich może żądać zamawiający od wykonawcy (Dz. U. z 2020 r., poz. 2415).
[7] Web Content Accessibility Guidelines (ang.).
[8] Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (t. j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1062).
[9] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie wymogów dostępności produktów i usług.
- Szukasz szkoleń prawniczych? Sprawdź nasz kalendarz wydarzeń >>>
- Abonament szkoleniowy. Sprawdź ile zaoszczędzisz >>>
